Opinie-artikel
Passende en zinnige zorg is zorg die werkt, samen met de patiënt wordt gekozen, dicht bij huis plaatsvindt en gericht is op gezondheid en kwaliteit van leven.1 Dit sluit aan bij het Integraal Zorgakkoord (IZA).2 Revalidatietechnologie in de thuissituatie kan een middel zijn om tot passende en zinnige zorg te komen. Toch blijven veel innovaties steken in de pilotfase – een gemiste kans die de sector zich, gezien de urgentie van toekomstbestendige zorg, niet meer kan permitteren.
Auteurs
K.E. (KARLIJN) TE BOEKHORST MSC
PhD-kandidaat sociaal-medische wetenschappen, Erasmus School of Health Policy & Management, Erasmus Universiteit Rotterdam
ING. B. (BART) HORSTMAN
Wetenschappelijk onderzoeker, Technische Universiteit Delft
DR. ING. L. (LAURA) MARCHAL CRESPO
Universitair hoofddocent cognitieve robotica, Technische Universiteit Delft
PROF. DR. J.M. ( JANE) CRAMM
Hoogleraar persoonsgerichte zorg, Erasmus School of Health Policy & Management, Erasmus Universiteit Rotterdam
PROF. DR. G.M. (GERARD) RIBBERS
Revalidatiearts, Hoogleraar revalidatiegeneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam
De druk op de revalidatiezorg neemt toe. Door de vergrijzing en de toenemende prevalentie van chronische aandoeningen stijgt het aantal mensen dat revalidatie nodig heeft, terwijl de sector nu al onder financiële en personele druk staat.3,4 Technologie die revalidatie thuis mogelijk maakt, is dan ook geen luxe meer, maar een noodzaak.
Behandelen op afstand met behulp van technologie biedt meerdere voordelen. Patiënten kunnen in hun eigen omgeving revalideren, terwijl zorgverleners op afstand hun voortgang monitoren. Dit bespaart tijd en kosten voor zowel patiënten als zorginstellingen. Bovendien krijgen mensen meer regie over hun herstelproces, wat vaak leidt tot betere therapietrouw. Voor revalidatiecentra betekent dit verlichting van de werkdruk en efficiënter gebruik van schaarse capaciteit. Daarnaast wordt de zorg toegankelijker voor mensen die moeilijk kunnen reizen of in afgelegen gebieden wonen.5 Kortom: revalidatie op afstand combineert efficiëntie met maatwerk, maakt de zorg toekomstbestendig en past bij de bredere beweging van passende en zinnige zorg.
De afgelopen jaren zijn tal van technologieën ontwikkeld die revalidatie thuis kunnen ondersteunen. Denk aan gepersonaliseerde Virtual Reality (VR), waarmee patiënten in een veilige virtuele omgeving kunnen oefenen;6 draagbare sensoren die beweging, balans en vitale functies op afstand meten, waardoor inzicht ontstaat in het herstelproces en coaching op afstand mogelijk is;7 en apps op smartphones en tablets die online oefenschema’s aanbieden, herinneringen sturen, instructievideo’s tonen en voortgang registreren.8
Toch worden deze technologieën nauwelijks structureel toegepast. Vaak sluiten ze onvoldoende aan bij de behoeften van patiënten en zorgverleners of passen ze niet goed binnen bestaande zorgpaden.5 Daarnaast ontbreken rendabele verdienmodellen en opschalingsstrategieën, waardoor investeringen uitblijven.5 Implementatie binnen revalidatiecentra verloopt bovendien moeizaam: professionals worden vaak te laat betrokken, zijn vooral opgeleid in directe, fysieke begeleiding van patiënten en krijgen te weinig tijd om de technologie te leren gebruiken. Tot slot vormen beleid (zoals de Europese Medical Device Regulation) en het huidige bekostigingssysteem een barrière. Het gebruik van technologie vraagt vaak extra tijd voor voorbereiding, monitoring en analyse, maar daar staat meestal geen extra vergoeding tegenover.5
Waarom revalidatietechnologie vaak strandt na een pilot
Veel van deze barrières komen voort uit de manier waarop ontwikkeling en implementatie zijn georganiseerd. Vaak verloopt dit als een estafette: (universitaire) onderzoekers ontwikkelen technologie, commerciële ontwikkelaars brengen deze op de markt, revalidatiecentra implementeren, en uiteindelijk moeten zorgverleners en patiënten ermee werken. Verantwoordelijkheid wordt telkens doorgegeven, maar gedeeld eigenaarschap ontbreekt. Het resultaat: technologie die technisch goed functioneert, maar onvoldoende aansluit bij gebruikers, niet binnen het zorgpad past of commercieel onhaalbaar blijkt.9 Op deze manier doorgaan is simpelweg verspilling van tijd, geld en moeite.
Ontwikkeling én implementatie vereisen gelijkwaardige samenwerking
Het ontwikkelen van revalidatietechnologie vraagt niet om een estafettebenadering, maar om gelijkwaardige en gelijktijdige samenwerking tussen (universitaire) onderzoekers, commerciële ontwikkelaars, zorgverleners en patiënten, vanaf de start. Onderzoekers beschikken over technische expertise, maar hebben vaak weinig zicht op het zorgpad, de voorkeuren van eindgebruikers of het opstellen van een rendabele businesscase. Zorgverleners weten wat werkt in het zorgpad. Patiënten zien wat in de thuissituatie helpt of hindert. Ontwikkelaars weten wat er nodig is om een product op de markt te brengen en of er potentie in zit.9 De commerciële en sociale waarde van een innovatie kunnen immers verschillen. Alleen door deze perspectieven vroegtijdig samen te brengen kan worden voorkomen dat veel tijd en energie wordt geïnvesteerd in technologie die uiteindelijk in de kast belandt.
Bij samen innoveren hoort ook samen implementeren. Innovatiemedewerkers en managers zijn vaak verantwoordelijk voor de implementatie en het opstellen van een implementatieplan. Maar er zijn ook rollen weggelegd voor zorgverleners, patiënten(vertegenwoordigers), ontwikkelaars, zorgverzekeraars, de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en Zorginstituut Nederland (ZIN). Ontwikkelaars bieden meestal trainingen bij oplevering, maar ook daarna is doorlopende ondersteuning nodig. Denk aan herhalingstrainingen, kleine aanpassingen aan de technologie zodat deze beter past bij het zorgpad en de voorkeuren van de eindgebruikers. Daarnaast kunnen zorgverleners en patiënten(vertegenwoordigers) als geen ander beoordelen of iets praktisch bruikbaar is en wat nodig is voor implementatie. Hun feedback vormt de basis voor een sterk implementatieplan. Zulke plannen zijn niet alleen essentieel voor duurzame integratie, maar vaak ook vereist om aanspraak te maken op transformatiegelden of andere financiering via zorgverzekeraars. De NZa en ZIN kunnen structurele inbedding stimuleren, bijvoorbeeld via nieuwe prestatiecodes.
Beleid en financiering hinderen samenwerking, maar vormen geen excuus
Hoewel gedeelde verantwoordelijkheid en samenwerking logisch klinkt, is dit in de praktijk allesbehalve vanzelfsprekend. Beleidskaders, financieringsstructuren en verschillende zienswijzen leiden tot conflicterende belangen die dit in de weg staan. Een treffend voorbeeld hiervan is de Europese Medical Device Regulation (MDR), die met goede intenties is opgesteld om veiligheid en kwaliteit te waarborgen, maar in de praktijk bemoeilijkt de regelgeving de toegang van onderzoekers en ontwikkelaars tot patiënten. Het verkrijgen van goedkeuringen voor vroege tests met eindgebruikers vereist vaak langdurige en kostbare procedures, terwijl juist die vroege betrokkenheid cruciaal is voor passende technologische ontwikkeling. Beleidsaanpassing is dan ook noodzakelijk om gedeeld eigenaarschap en structurele samenwerking te stimuleren.9 Tegelijkertijd mag het ontbreken van ideale randvoorwaarden geen reden zijn om stil te blijven staan. Beleidsverandering kost tijd, maar samenwerking kan vandaag al beginnen.
De weg vooruit
Revalidatietechnologie voor thuis kan passende zorg dichterbij brengen en de revalidatie toekomstbestendig maken. Maar een goed ontwerp alleen is niet genoeg: van idee naar dagelijkse praktijk vraagt samenwerking vanaf het begin. Onderzoekers, zorgverleners, patiënten en ontwikkelaars moeten niet op elkaar wachten, maar gezamenlijk optrekken en verantwoordelijkheid delen.
Binnen het Convergence Human Mobility Center – een samenwerking van Erasmus Universiteit Rotterdam, Erasmus MC, TU Delft en Rijndam, en een van de flagships van Convergence Health & Technology, een samenwerking van Erasmus Universiteit Rotterdam, Erasmus MC en TU Delft om gezondheid en technologie structureel met elkaar te verbinden – zetten we de eerste stappen in transdisciplinair onderzoek. Samen met zorgverleners, patiënten en commerciële partijen ontwikkelen we technologie die daadwerkelijk in de praktijk wordt toegepast.
Zo hebben we met een MBA-alumnus van de Rotterdam School of Management een waardepropositie en businessmodel ontwikkeld om te beoordelen of verdere ontwikkeling en commercialisering van een door ons ontworpen technologie haalbaar was. Daarnaast gebruiken we focusgroepen en co-creatieworkshops om betrokkenen vanaf het begin actief mee te laten denken.6 We besteden daarbij nadrukkelijk aandacht aan groepen die vaak buiten onderzoek vallen, zoals mensen met afasie. Zo hebben we bij mensen met niet-aangeboren hersenletsel – waaronder ook mensen met afasie – hun perspectief op ontwerp en implementatie in kaart gebracht door hen korte stellingen naar belangrijkheid te laten rangschikken.9 Ook organiseren we jaarlijks netwerkbijeenkomsten waarin verschillende perspectieven samenkomen en samenwerking wordt versterkt.10 Deze bijeenkomsten worden gefinancierd vanuit het Convergence Human Mobility Center.
Maar met één initiatief komen we er niet. Daarom onze oproep aan de sector: wacht niet op perfecte randvoorwaarden, maar stel concrete doelen voor de middellange termijn, zodat meer mensen met minder middelen geholpen kunnen worden. Bouw een cultuur die samenwerking, experimenteren, risicobereidheid, en creatieve ideeën stimuleert. De eerste stappen liggen voor de hand.
- Managers en innovatiemedewerkers: stel samen met zorgverleners en patiënten(vertegenwoordigers) een implementatieplan op en reserveer tijd en middelen voor scholing.
- (Universitaire) onderzoekers: betrek vanaf de eerste ontwerpfase alle relevante stakeholders en deel resultaten openlijk.
- Commerciële ontwikkelaars: lever vanaf het begin input voor een businesscase en bereid opschaling tijdig voor.
- Verzekeraars: toets of bestaande DBC’s en prestatiecodes voldoende zijn, en pas deze zo nodig aan.
- Zorgverleners en patiënten: denk actief mee over ontwerp en implementatie en wees bereid technologie uit te proberen.
Alleen door samen te ontwikkelen én te implementeren maken we de revalidatiezorg toekomstbestendig.
Deze bijdrage kwam tot stand met ondersteuning van het Convergence Human Mobility Center, een flagship van de Convergence alliantie (TU Delft, Erasmus MC en Erasmus Universiteit Rotterdam), met steun van Rijndam Revalidatie (grant 2022036). Alle auteurs zijn verbonden aan het Convergence Human Mobility Center. Zij verklaren geen additionele financiële belangen of andere vormen van belangenverstrengeling.
Referenties
- Zorginstituut Nederland. Passende zorg [Internet]. Beschikbaar op: https://www.zorginstituutnederland.nl/passende-zorg [Geraadpleegd op 1 juli 2024].
- Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Integraal Zorgakkoord: ‘samenwerken aan gezonde zorg’ [Internet]. The Hague; 2022 nov [geciteerd 25 juni 2025]. Beschikbaar op: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/09/16/integraal-zorgakkoord-samen-werken-aan-gezonde-zorg
- Cieza A, Causey K, Kamenov K, Hanson SW, Chatterji S, Vos T. Global estimates of the need for rehabilitation based on the Global Burden of Disease study 2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. The Lancet 2020;396(10267):2006-17.
- Gupta N, Castillo-Laborde C, Landry MD. Health-related rehabilitation services: assessing the global supply of and need for human resources. BMC Health Serv Res 2011;11(1):276.
- Te Boekhorst KE, Kuipers SJ, Ribbers GM, Cramm JM. The complexity of home-based rehabilitation technology implementation for post-stroke motor rehabilitation in the Netherlands. BMC Health Serv Res 2025;25(1):21.
- Cucinella SL, De Winter JCF, Grauwmeijer E, Evers M, Marchal-Crespo L. Towards personalized immersive virtual reality neurorehabilitation: a human-centered design. J NeuroEngineering Rehabil 2025;22(1):7.
- Osman H, de Kanter D, Boelens J, Kok M, Seth A. A Tightly Coupled IMU-Based Motion Capture Approach for Estimating Multibody Kinematics and Kinetics [Internet]. arXiv; 2025 [geciteerd 26 juni 2025]. Beschikbaar op: http://arxiv.org/abs/2505.08193
- Harzand A, Alrohaibani A, Idris MY, Spence H, Parrish CG, Rout PK, e.a. Effects of a patient-centered digital health intervention in patients referred to cardiac rehabilitation: the Smart HEART clinical trial. BMC Cardiovasc Disord 2023;23(1):453.
- Te Boekhorst KE, Kuipers SJ, Ribbers GM, Cramm JM. Exploring Rehabilitation Patients’ Perspectives on What Matters for the Adoption of Home-Based Rehabilitation Technology: Q-Methodology Study. JMIR Rehabil Assist Technol 2025;12:e71515.
- Kok M. Convergence Human Mobility Centre. 2025 [geciteerd 18 juni 2025]. Networking event Human Mobility Center shows: we need all parties for healthcare transition. Beschikbaar op: https://convergence.nl/networking-event-human-mobility-center-shows-we-need-all-parties-for-healthcare-transition/
Trefwoorden: Revalidatietechnologie, thuisrevalidatie, implementatie, samenwerking, zorginnovatie
Gerelateerde artikelen NTR
Complexe problemen vragen niet om expertise maar om vakmanschap
Netwerkzorg als fundament voor passende revalidatie
‘Kiezen iets niet te doen’
Doelmatigheid in de loophulpmiddelenzorg
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Het plannen van complexe zorg? Dat kan eenvoudiger, vinden ze in Groningen
Dit is waarom de Sint Maartenskliniek steeds meer operaties in eigen huis laat uitvoeren
Libra verandert en reist mee met patiënten
