Proefschrift-artikel
Soms lijkt een kind gewoon onhandig, maar schuilt er een onzichtbare stoornis achter. Kinderen met Developmental Coordination Disorder (DCD) hebben moeite met alledaagse motorische vaardigheden zoals het schrijven. Er is weinig bekend over de etiologie van DCD en de neurologie van schrijven. Meer kennis over risicofactoren van DCD en de neurologie van het schrijven kan helpen bij het vroegtijdig herkennen van DCD en het ontwikkelen van gerichte behandelingen.
Auteur
DR. J.F. ( JESSIKA) VAN HOORN
Kinderrevalidatiearts, afdeling revalidatiegeneeskunde UMC Groningen
Centrum voor Revalidatie, locatie Beatrixoord
Promovenda: J.F. (Jessika) van Hoorn, kinderrevalidatiearts
Datum promotie: 10 maart 2025
Promotoren: prof. dr. M. (Mijna) Hadders-Algra, prof. dr. C.K. (Corry) van der Sluis, dr. M.M. (Marina) Schoemaker
Een digitale versie van het proefschrift is te downloaden via deze link.
Kinderen met DCD (Development Coordination Disorder) hebben moeite met het aanleren en uitvoeren van vele dagelijkse handelingen zoals schrijven, aankleden en sporten, wat hun sociale leven, emotioneel welzijn, schoolcarrière en gezondheid beïnvloedt. De prevalentie van DCD is 5-6%. De oorzaken zijn waarschijnlijk een combinatie van genetische en omgevingsfactoren. Meer kennis over risicofactoren kan helpen bij het vroegtijdig herkennen van kinderen met DCD en het ontwikkelen van gerichte behandelingen.
Doelen
- In kaart brengen welke sociaal demografische, prenatale, perinatale en neonatale risicofactoren geassocieerd zijn met DCD.
- Onderzoeken wat het neurologische substraat is van schrijfproblemen, een motorische vaardigheid dat vaak is aangedaan bij kinderen met DCD.
(Foto: Jenne Hoekstra, Cumlaudefotografie”)
Vroege risicofactoren
Aan de hand van een scoping review evalueerden we welke vroege risicofactoren geassocieerd zijn met DCD. De review omvatte 36 studies over kinderen met DCD en kinderen van 5-13 jaar met motorische beperkingen, gediagnosticeerd met behulp van een gestandaardiseerde test. De artikelen behandelden de associaties tussen DCD en vroege levensfactoren. De helft van de studies betrof prematuur geboren kinderen. Alle studies waren cohortstudies, wat een bewijsniveau van 3 oplevert. Dit betekent dat er enige voorzichtigheid is geboden met het trekken van conclusies.
Onze review toonde aan dat er twee risicofactoren zijn geassocieerd met DCD: ten eerste mannelijk geslacht, hoewel dit geen risicofactor was in studies met premature kinderen, en ten tweede prematuriteit. Meta-analyse resulteerde in odds ratios variërend van 2,02 tot 5,52. Minder sterke associaties werden gevonden voor subfertiliteit, maternaal roken tijdens de zwangerschap, postnatale corticosteroïden, behoefte aan extracorporale membraan oxygenatie, prematuren retinopathie, abnormale bevindingen op MRI-scans op de a terme leeftijd, en een accumulatie van perinatale of neonatale risicofactoren. Het patroon suggereert dat vroege risicofactoren voor DCD vergelijkbaar zijn met die voor cerebrale parese, maar de associaties zijn zwakker.
Ons onderzoek op basis van een grootschalige prospectieve cohortstudie in Noord-Nederland (Lifelines), leerde dat mannelijk geslacht en een ziekenhuisopname in de eerste postnatale week risicofactoren zijn voor DCD. Het cohort bevatte te weinig prematuren om vroeggeboorte als risicofactor te kunnen aantonen. Ons tweede onderzoek op basis van Lifelines toonde aan dat er een familiaire aanleg is voor DCD. Dit wijst op genetische oorzaken.
Neurologie van het schrijven
Schrijven is een complexe motorische vaardigheid die voor kinderen met DCD vaak moeilijk is om uit te voeren. Schrijfproblemen hebben gevolgen voor het cognitief en sociaal functioneren. Ongeveer 10-30% van de kinderen heeft moeite met schrijven, maar bij kinderen met DCD wordt de prevalentie geschat op 85%. Schrijven omvat naast motorische activiteiten ook cognitieve processen. In het proefschrift lag de focus op het motorische deel. Er is weinig bekend over de neurologie van schrijven en de kennis over de relatie tussen neurologie en schrijfvaardigheden is schaars.
Hoe hangen schrijfvaardigheden en neurologie samen?
We hebben onderzoek gedaan naar de samenhang tussen schrijfvaardigheden en de neurologie bij kinderen in het reguliere en speciaal basisonderwijs. Het richtte zich op een subtiele vorm van neurologische afwijkingen, namelijk Minor Neurological Dysfunction (MND). Dit betekent dat er lichte neurologische disfuncties zijn, maar geen sprake is van een neurologisch ziektebeeld. Het Neurologisch Onderzoek van het kind met MND zegt iets over de organisatie van de hersenen van het kind. Veel mensen en kinderen hebben lichte disfuncties, die eigenlijk variaties van het normale zijn. In de neurologische diagnostiek zijn disfuncties alleen relevant als ze geclusterd voorkomen in domeinen. Er zijn acht domeinen, namelijk spierspanning, reflexen, coördinatie, fijne motoriek, onwillekeurige bewegingen, meebewegingen, het sensorische systeem en hersenzenuwen. Kinderen met DCD hebben vaak MND.
Er zijn twee soorten MND:
- Enkelvoudige MND: hiervan is sprake als er 1 of 2 domeinen afwijkend zijn. Dit wijst waarschijnlijk op een variatie in de hersenontwikkeling en komt vrij veel (25%) voor.
- Complexe MND: hiervan is sprake als er drie of meer domeinen afwijkend zijn. Dit type komt minder vaak voor (5%) en hangt samen met risicofactoren rondom de geboorte en is duidelijk geassocieerd met leer- en gedragsproblemen.
Ons artikel beschrijft dat kinderen met complexe MND de meeste moeilijkheden hebben met schrijven, kinderen met enkelvoudige MND iets minder, en kinderen zonder MND het minst. We vonden ook dat kinderen met MND meer moeite hebben met visueel-motorische taken, maar dat was niet geassocieerd met de mate van MND. Ons onderzoek toonde aan dat schrijfproblemen gerelateerd zijn aan MND en met name aan disfuncties in de domeinen fijne motoriek en coördinatie.
Conclusie en klinische implicatie
Prematuriteit en mannelijk geslacht zijn de enige bewezen vroege risicofactoren voor DCD. Bij te vroeg geboren kinderen is het mannelijk geslacht niet een risicofactor. De Nederlandse richtlijnen voor prematuren adviseren een evaluatie van de ontwikkeling op 8-jarige leeftijd. In de praktijk loopt de follow-up meestal slechts tot de kleuterleeftijd. Ons onderzoek onderstreept het belang van langer durende follow-up van prematuren om de kinderen at risk voor motorische problemen te signaleren.
Schrijfproblemen beïnvloeden het dagelijks leven . Daarom is het belangrijk om deze problemen goed te evalueren en indien nodig de juiste hulp te bieden, zeker bij kinderen met DCD. Immers, de neurologie van het kind bepaalt mede het kiezen van de beste interventie. Bij complexe MND heeft het kind twee uitdagingen: een beperkt aantal motorische strategieën en moeite met het aanpassen van bewegingen aan specifieke taken. Bij enkelvoudige motorische problemen zijn de strategieën aanwezig; het kind heeft aanpassingsproblemen. Als een kind een beperkt aantal strategieën heeft, is het verstandig om hulpmiddelen, zoals een laptop, te gebruiken. Aanpassingsproblemen kunnen worden verbeterd door goede schrijfmaterialen, aandacht voor zithouding, oefening en het vereenvoudigen van de schrijftaak.
Tot slot: kinderen met DCD zijn niet slechts onhandig. Veelal is de neurologie van het kind, hoewel niet pathologisch, wel degelijk complex te noemen. Dit kan bij een ontwikkelend kind beperkingen geven op diverse domeinen. Een passende begeleiding is hierbij op zijn plaats.
Referenties
- Blank R, Smits-Engelsman B, Polatajko H, Wilson P. European Academy for Childhood Disability. European Academy for Childhood Disability (EACD): recommendations on the definition, diagnosis and intervention of developmental coordination disorder (long version). Dev Med Child Neurol 2012;54:54-93.
- Dionne E, Bolduc MÈ, Majnemer A, Beauchamp MH, Brossard-Racine M. Academic Challenges in Developmental Coordination Disorder: A Systematic Review and Meta-Analysis. Phys Occup Ther Pediatr 2023;43:34-57.
- Hadders-Algra, Mijna. Neurological examination of the child with minor neurological dysfunction. Mac Keith Press, 2010.
- Hadders-Algra M. Two distinct forms of minor neurological dysfunction: perspectives emerging from a review of data of the Groningen Perinatal Project. Dev Med Child Neurol 2002;44:561-71.
Gerelateerde artikelen NTR
Risicofactoren voor Developmental Coordination Disorder en de neurologie van het schrijven
Zorg voor de toekomst
De rol van slaap binnen de kinderrevalidatie
Duchenne spierdystrofie: toekomstperspectieven
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Eigen regie centraal in kinderrevalidatie
Cirkels van Nabijheid leren Iris haar grenzen aan te geven
‘Revalidatie werkt heel goed bij DCD’
