Fysiotherapeut Frank Ettema zet bij revalidatiecentrum Reade onder meer acupunctuur in tegen neuropatische pijn. Hij organiseerde een masterclass over integrative medicine en won de kwaliteitsprijs van Reade. Integrative medicine is een combinatie van reguliere en complementaire technieken, waarbij belang wordt gehecht aan wetenschappelijke onderbouwing.

U bent begonnen als regulier fysiotherapeut: hoe bent u tot integrative medicine gekomen?

‘Ik werk al 23 jaar voor Reade en kijk als fysiotherapeut altijd naar hoe mensen in elkaar zitten en hoe ze reageren. Dus wist ik ook dat patiënten heel vaak buiten de deur op zoek gaan als een reguliere behandeling niet of niet voldoende werkt, of als er teveel bijverschijnselen zijn bij medicatie. Onze westerse aanpak lost niet alles op en wanneer je als behandelaar patiënten wilt helpen, kan dat frustreren. Ik kreeg dus meer oog voor oosterse technieken die kijken naar heel de mens, naar de verbanden. Daarom heb ik een opleiding adem- en ontspanningstherapie gedaan, en vier jaar Chinese geneeskunde, met acupunctuur. Inmiddels steek ik een derde van mijn werktijd bij Reade in acupunctuur en andere complementaire technieken.’

Hoe vond deze benadering ingang bij het revalidatiecentrum?

‘De tijd was er wel rijp voor en het wetenschappelijk bewijs neemt toe. Zo zie je in de neurowetenschap MRI-bewijs dat het lichamelijk systeem reageert op acupunctuur. Dat er meer gebeurt dan dat er endorfine vrijkomt, ook dat acupunctuur na de sessie nog doorwerkt. Het traditionele circuit heeft met dit soort uitkomsten vaak moeite, maar mijn collega’s, ook de artsen, namen een open houding aan. Er is een vertrouwensband en ze weten dat ik ook gewoon de reguliere ontwikkelingen volg. Bovendien zagen ze resultaten en kwam er positieve feedback van revalidanten. Dat werd nog eens onderstreept door ons pilot-onderzoek naar acupunctuureffecten op neuropatische pijn bij dwarslaesiepatiënten, het PENS-onderzoek uit 2013. Het onderzoek toonde aan dat een derde van de deelnemers minder pijn ervoer na de behandeling, en een derde een kleiner pijngebied registreerde.

Een goede aanduiding dus dat er plaats is voor neuro-stimulerende technieken. Dit jaar heb ik als experiment ook twee patiënten, één met decubitus en één met brandwonden, behandeld met een Japanse techniek waarbij je een elektrisch circuit gebruikt om wondgenezing te bevorderen. Bij deze patiënten was al na een uur duidelijk effect merkbaar. Het zou heel goed zijn als zo’n techniek verder onderzocht wordt.’

Hoe verloopt een acupunctuurbehandeling?

‘Een revalidant komt bij mij voor twaalf behandelingen. Per week mag ik van Reade tien mensen behandelen, in sessies van drie kwartier. Verder is de afspraak dat ik de acupunctuur stop als er na drie behandelingen geen verschil wordt ervaren. Maar dat komt bijna nooit voor. De meeste patiënten kunnen zich makkelijker bewegen, hebben minder pijn, kunnen makkelijker ademen, hebben minder medicatie nodig. Maar acupunctuur reikt verder dan alleen die naaldjes, het gaat om de hele visie. Ik ga samen met de patiënt op zoek naar verandering. Daarbij kunnen méér technieken worden aangeboden. Ik geef ook massage, ontspanningsoefeningen, oefeningen uit tai chi of mindfulness. Massage is bij Nederlandse fysiotherapeuten nogal uit geraakt, er werd gezegd dat het niet werkt en dus bleef alleen het oefenen, oefenen, oefenen over. Maar bijvoorbeeld in Amerika wordt massage wel degelijk ingezet en aangetoond is dat dit het immuunsysteem kan versterken. Als iemand letterlijk beter in zijn vel zit, kan hij ook meer aan.’

Wat kunnen behandelaars leren van een oosterse benadering?

‘Nog beter kijken en luisteren, naar je revalidant en naar jezelf. Een revalidant zei laatst: “Ik kom een stukje magie halen.” Dat vond ik zo leuk gezegd. Ik geef mensen uiteraard geen valse hoop. Wat ik wél doe, is hoop niet ontnemen. Zo hoor ik wel eens dat een arts een patiënt met dwarslaesie heeft gezegd dat hij niets kan voelen, terwijl de patiënt wél iets voelt. Ook bij iemand met dwarslaesie stroomt er nog energie door het lichaam en die geeft nog steeds signalen af, ook al zijn die misschien niet meetbaar voor traditionele apparatuur. Daar kun je mee werken. En luister naar je eigen intuïtie. Wanneer een patiënt zich niet goed voelt, zonder meteen een duidelijke medische oorzaak, is een traditioneel antwoord vaak ‘we wachten af’. Als behandelaar kun je dan het gevoel krijgen dat er toch iets niet klopt. Ik had dat laatst toen iemand een klassiek beeld had van trombose, maar dat medisch niet werd aangetoond. Het bleek wel degelijk aan de hand te zijn. Ik zeg: luister naar dat gevoel. Als iets niet in een straatje past, is het te kort door de bocht om te zeggen ‘het is er niet’.’

Welke mogelijkheden ziet u voor een meer integrale benadering in de Nederlandse revalidatie?

‘Ik weet dat niet alleen veel revalidanten maar ook veel revalidatieprofessionals positief staan tegenover aanvullende technieken. Er zijn ook professionals die ze beoefenen, maar bij mijn weten gebeurt dat alleen bij ons ín het revalidatiecentrum. Het onderwerp ligt gevoelig, zeker in deze tijd waarin revalidatie-instellingen financieel onder druk staan. Maar misschien is het nu juíst het moment om eens wat dingen om te gooien en om heel goed te kijken wat nou eigenlijk het beste werkt. Want van veel dure technieken of middelen die we wel toepassen, weten we ook niet precies wat ze doen. Het is zonde om dit zomaar te laten liggen. Natuurlijk kunnen we niet alles aanbieden, maar zie binnen het beschikbare budget geen goede kansen over het hoofd.’