Een intensive care opname kan ingrijpend zijn. Ook na ontslag kan de opname nog veel impact hebben op het leven van de patiënt. Tot voor kort begon de revalidatie voor IC-patiënten vaak pas nadat zij de Intensive Care hadden verlaten. Dit is niet optimaal voor het herstel van de patiënt, vonden revalidatiespecialisten van het Máxima MC locatie Veldhoven. Zij sloegen een nieuwe weg in en startten al met revalidatie op de IC. ‘Met onze vernieuwde aanpak, zijn wij structureel aanwezig op de IC. Zo geven we de patiënt veel meer kans op een goed herstel’.
Al dagen staart Paul naar het systeemplafond van een kamer waarin hij liever niet wil liggen. Hier, op de IC, is er altijd reuring, maar staat voor hem de wereld stil. Fysiek gaat hij steeds verder achteruit. De kleinste handelingen lukken niet meer en dat is frustrerend. Hij heeft hier op de IC geen zicht op zijn revalidatie en de doelen waar hij naartoe gaat werken.
‘We kregen wel eens sporadisch bericht van de IC over een “langligger”’, vertelt Chantal Bakker, revalidatiearts bij Máxima MC. ‘,,Goh, dachten we, wat zullen we daar eens mee gaan doen?” Als revalidatieartsen kwamen we pas veel later in het traject van een patiënt echt actief in beeld.’ Dat kan en moet anders, besefte Chantal. ‘In gesprek met collega’s hoorde ik de wil om als revalidatieteam meer aanwezig te zijn op de IC en juist daar al te starten met revalidatie. Er was landelijk een beweging gaande van besef dat we patiënten op die manier veel meer kans geven op een goed lange-termijnherstel én problemen in de revalidatie voor kunnen zijn.’
In gesprek met collega’s hoorde ik de wil om als revalidatieteam meer aanwezig te zijn op de IC en juist daar al te starten met revalidatie.
Chantal Bakker, revalidatiearts
De plannen van Chantal en haar team krijgen vorm in 2019. Met direct concrete en betekenisvolle oefeningen. Chantal: ‘Patiënten die lang op de IC liggen, krijgen vaak stijve gewrichten, bijvoorbeeld in de vingers. Als revalidatiearts ken ik de gevolgen van een verminderde handfunctie voor het zelfstandig functioneren op de langere termijn. Maar juist ook op de IC kan het ontmoedigend zijn als je niet eens iets kan oppakken, of over een scherm kan swipen. Als team besteden we vanaf opname daarom aandacht aan de beweeglijkheid en inzet van de handen. Bij een patiënt met een heel slechte handfunctie kan het beginnen met een tikbel, waarbij je alleen je vinger tegen de bel hoeft aan te houden om de verpleegkundige te waarschuwen. Voor een ander kunnen we bijvoorbeeld samen oefenen met tanden poetsen. Op deze manier zijn patiënten op hun eigen niveau betekenisvol aan het oefenen.’
Ook legt Chantal uit dat patiënten die lang op de IC liggen, kans hebben op het ontwikkelen van het post-IC-syndroom, oftewel PICS. Mensen met dit syndroom ervaren fysieke klachten (bijvoorbeeld vermindering van kracht en uithoudingsvermogen), cognitieve klachten (bijvoorbeeld stoornissen van geheugen, concentratie, aandacht en prikkelverwerking) en mentale beperkingen (bijvoorbeeld angst of depressie). PICS leidt vaak tot beperkingen in het dagelijks functioneren en in de sociale participatie waardoor patiënten bijvoorbeeld hun werk maar ook hun rol in het gezin vaak pas na langere tijd weer kunnen oppakken. Kortom: hoe beter de behandeling van deze patiënten, hoe lager de belasting voor de patiënt en de samenleving.
‘Met de vernieuwde aanpak hebben we deze patiënten veel eerder in beeld en kunnen we betere begeleiding bieden.’ De timing kan niet beter. Chantal en haar team starten net met de vernieuwde aanpak, als de coronapandemie uitbreekt en PICS dus zeer actueel wordt.
Aan de slag met vernieuwde aanpak
De vernieuwde aanpak kan meteen worden ingezet bij een grote groep coronapatiënten. ‘We zijn gestart om op vaste momenten in de week in een interdisciplinair overleg alle “langliggers” te bespreken’, vertelt Chantal. ‘Welk risico lopen zij bij een lang IC-verblijf? En hoe gaan we de patiënt vanaf het begin zo goed mogelijk helpen bij de revalidatie? Deze vragen probeerden we te beantwoorden met een team van intensivisten, longartsen, IC-verpleegkundigen, fysiotherapeuten, diëtisten, logopedisten, ergotherapeuten, psychologen en een levensbegeleider.’
Dit interdisciplinair overleg zorgt meteen voor veel inzicht, vertelt IC-verpleegkundige Toine Klarenbeek. Op haar IC kwam er wel eens een fysio- of ergotherapeut langs, maar deze aanpak was niet structureel. ‘Ook was er weinig afstemming. Als IC-verpleegkundige voer ik bijvoorbeeld de opdrachten van een fysiotherapeut uit. Ik zet iemand een half uurtje in een stoel, maar daarna kan een patiënt zo vermoeid zijn dat hij bij zijn volgende afspraak met een logopedist niets meer kan. Door met verschillende disciplines naar het dagschema van een patiënt te kijken, beseften we dat we dat we een patiënt snel overbelasten’.
‘Bij de nieuwe aanpak kijken we ook meer naar de doelen van een patiënt’, vult Chantal aan. ‘Beweging is hartstikke belangrijk, maar raakt een patiënt gefrustreerd omdat hij niet kan communiceren? Dan krijgt een logopedist voorrang op een fysiotherapeut binnen dit dagschema.’
Belangrijke rol voor familie
In de revalidatiegeneeskunde speelt de omgeving van een patiënt, zoals familie of een partner, een belangrijke rol. Bij de vernieuwde aanpak zet het Máxima MC deze rol veel eerder en structureel in. ‘Wanneer een patiënt op de IC zelf nog niet of moeilijk aanspreekbaar is, leggen we al wel contact met de naasten’, vertelt Chantal. ‘Op die manier kunnen we toch te weten komen hoe de patiënt bijvoorbeeld benaderd wil worden. Is het een angstig iemand of juist iemand die duidelijke instructies wil? Ook polsen we hoe het met de naasten zelf gaat en geven hen zo veel mogelijk een actieve rol. Zo hopen we het gevoel van machteloosheid te verminderen, wat aantoonbaar bijdraagt aan hun verwerking en daarmee ook aan het herstel van hun geliefde.’
Wanneer een patiënt op de IC zelf nog niet of moeilijk aanspreekbaar is, leggen we al wel contact met de naasten…Op die manier kunnen we toch te weten komen hoe de patiënt bijvoorbeeld benaderd wil worden.
Chantal Bakker, revalidatiearts
De betrokkenheid van vertrouwde mensen is in deze fase erg belangrijk, maar ook op de lange termijn speelt de omgeving een belangrijke rol. Chantal: ‘Bij patiënten die het post-IC-syndroom oplopen, is het waardevol dat de omgeving van de patiënt al vroeg op de hoogte is van de impact van een IC-opname. Betrokkenheid en begrip vanuit de omgeving zorgen dat patiënten op de lange termijn hun rol in de samenleving zo goed mogelijk weer kunnen oppakken.’
Belang van onderzoek
Máxima MC wil nu met wetenschappelijk onderzoek de meerwaarde van de aanpak in kaart brengen. Daarbij werkt het samen met onder meer Amsterdam UMC, Elisabeth Tweesteden Ziekenhuis, Medisch Spectrum Twente, Ziekenhuis Rivierenland, de Technische Universiteit Eindhoven en de patiëntenvereniging IC Connect/FCIC.
ZonMw heeft meer dan 250.000 euro aan subsidie beschikbaar gesteld voor het multicenter onderzoek naar de vernieuwde aanpak. ‘We zijn actief gestart met de revalidatie van coronapatiënten op de IC en volgen hen nog een jaar na ontslag uit het ziekenhuis’, vertelt Chantal. Ze is hoopvol over de uitkomst van het onderzoek: ‘Misschien loop ik iets op de feiten vooruit, maar ik geloof dat de patiënten met deze aanpak een betere uitgangspositie hebben tijdens hun herstel.’ Chantal baseert dit op de grote groep ernstig zieke coronapatiënten die zij behandeld heeft. ‘Tijdens de coronapandemie hadden we veel contact met revalidatiecentra over de mogelijke komst van deze patiënten. Uiteindelijk werd maar een klein deel daadwerkelijk doorverwezen naar die centra, omdat ze zo goed herstelden in het ziekenhuis. Ik heb het idee dat dit mede te danken is aan onze aanpak.’ Naar verwachting zijn de resultaten van de studie bekend in 2025. Toine voegt toe: ‘Dankzij het onderzoek kunnen we onze revalidatiemethode op grote schaal onder de aandacht brengen. Hopelijk inspireert het collega’s in andere ziekenhuizen. De reacties uit andere ziekenhuizen zijn tot nu toe in ieder geval erg positief.’
Auteur
Sarah Hol
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Vernieuwde aanpak voor revalidatie na IC-opname
Een app en ondersteuning geven patiënt Rob (73) de regie over de behandeling van ALS
Van kinderzorg naar volwassenzorg: ‘Zorg voor een soepele overgang en geen harde knip’
Gerelateerde artikelen Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde
Bewegen tijdens de ziekenhuisopname
