Slaapoefentherapie – meer dan cognitieve gedragstherapie voor insomnie (CGT-i) alleen
Raakvlak
Slaapoefentherapie bestaat tien jaar. Vanaf 2014 is er scholing op het gebied van cognitieve gedragstherapie voor insomnie (CGT-i) bij chronische slapeloosheid voor oefentherapeuten Cesar en Mensendieck. CGT-i is een behandeling bij insomnie, bioritmeproblematiek en hulp bij de afbouw van slaapmedicatie. Uit de resultaten van internationale gerandomiseerde studies is CGT-i effectief gebleken in verbeteren van slaap.
Auteur
MW. F. (FRANCIS) LANEN
Grondlegger Landelijk Netwerk Slaapoefentherapie, praktijkhoudend in Waalwijk
In 2024 bestond het Landelijk Netwerk Slaapoefentherapie tien jaar, een mooi jubileum.1 Rond de 50% van alle eerstelijns oefentherapiepraktijken is slaapgeschoold, dit zijn in totaal ongeveer 900 praktijken. Sommige praktijken behandelen alleen slaap. De Slaapoefentherapie is vanaf juli 2024 vermeld als verwijspartner in de NHG-standaard Slaap en slaapproblemen.2 Deze slaapzorg wordt vergoed door iedere zorgverzekeraar onder de noemer oefentherapie Cesar/Mensendieck uit de aanvullende verzekering.
Alle Slaapoefentherapeuten (SOT’s) zijn HBO-bachelor geschoold oefentherapeut (geen fysiotherapeut), en worden op uniforme wijze over slaap geschoold. Er zijn verdiepingscursussen te volgen over de babyslaap, kinderslaap en ouderenslaap.
Wat doet een Slaapoefentherapeut?
Een SOT werkt op verwijzing van huisarts, praktijkondersteuner van de huisarts, bedrijfsarts, psycholoog, specialist en/of via de direct toegankelijkheid oefentherapie.
De SOT doet een intake volgens een 24-uurscirkel, houdt rekening met de vele dimensies in het leven van de patiënt. Denk hierbij aan de kwaliteit van leven, participeren, gedrags- en emotieregulatie, copingstrategieën, bio-, psycho- en sociale problemen, leefstijl, etc.
De slaap-waakkalender en de Insomnia Severity Index (ISI)3 zijn standaard vragenlijsten. Andere meetinstrumenten worden gekozen als deze relevant of noodzakelijk zijn.
De SOT doet ook een ‘ontspanningsonderzoek’ én gaat op zoek naar de meest gebruikte copingstijl bij triggers. Gemiddeld geeft een SOT 6,7 behandelingen gedurende 10,9 weken voor het gewenste resultaat.
Slaapoefentherapeutische methode
Wat typeert de slaapoefentherapeutische methode, naast de gebruikelijke CGT-i?4
- Holistische persoonsgerichte 24-uurs aanpak.
- Uitgebreid lichaamswerk met adem- en ontspanningsvaardigheden, focussen, visualiseren en voelen.
- Vergroten van zelfregulatievaardigheden en het zelfbewustzijn voor overdag en in de nacht.
- Combinatie van CGT-i met acceptance and commitment therapy (ACT)5 en Mindfulness.
- Slaaprestrictie, het reduceren van tijd in bed waar nodig.6
- De inzet van recovery oriented cognitive therapy (CT-r).
- Stimuleren tot het werken aan een gezonde leefstijl, zoals voldoende bewegen, daglicht, voeding, vochtinname, verslaving (Benzomoe.nl7 en schermgebruik), balans in spanning en ontspanning, zingeving. Gebruik van ondersteunende e-health zoals de e-learning i-sleep.
Werken aan kwaliteit
Het waarborgen van een goede kwaliteit van iedere Slaapoefentherapeut staat hoog op de prioriteitenlijst van het Landelijk Netwerk Slaapoefentherapie.1 Slaapoefentherapie is een beschermde merknaam die alleen gebruikt mag worden door oefentherapeuten Cesar en Mensendieck die hiervoor een jaarlijkse licentie hebben.
Criteria waaraan voldaan moet worden door de Slaapoefentherapeut
- 120 uurs geaccrediteerde basisscholing die elke vier jaar wordt geactualiseerd.
- Lidmaatschap van het Landelijk Netwerk Slaapoefentherapie.
- Participeren in het besloten casuïstiek-forum met dagelijks casusbesprekingen (van alle leeftijden) en recente wetenschappelijke inzichten.
- Elk jaar de vier tot zes thematische webinars volgen specifiek voor de Slaapoefentherapeuten.
- Eén keer per twee jaar het slaapoefentherapie symposium volgen voor slaapzorg-professionals in de eerste lijn.
- Voor branding en eenduidigheid gebruikmaken van de patiëntenfolders, visuals, posters en e-health-materiaal van het Landelijk Netwerk Slaapoefentherapie.
- Elke vier jaar één geaccrediteerde fysieke nascholingsdag volgen.
Casus uit de Slaapoefentherapeutische praktijk
Henriëtte meldt zich aan met chronische slapeloosheid. Soms is slapen drama en soms gaat het redelijk. De angst voor slecht slapen regeert haar dagen en nachten. Er zijn disfunctionele cognities zoals: ‘Als ik maar genoeg slaap vannacht want morgen moet ik weer werken’ of ‘Nu wordt het helemaal niets meer met die slaap’. Ze meet haar slaap met Sleepcycle en wordt hier juist onrustig van. Thuis is ze niet de gezelligste, vertoont vermijdingsgedrag. Ze durft geen nieuwe dingen aan te gaan uit angst dat ze dat allemaal niet aankan.
Henriëtte heeft de wens om dusdanig goed te kunnen slapen dat ze genoeg energie heeft voor de dag, gezelliger kan zijn in huis en weer zin heeft in leuke nieuwe dingen.
Aanpak:
- Slaaprestrictie: maximaal 7,5 uur in bed, ongeacht haar slaapbeleving.
- Lichttherapie In de ochtend.
- Overdag één ding tegelijk doen en aandacht geven aan wat er op dat moment belangrijk is.
- Grenzen stellen en nee zeggen naar anderen.
- Verantwoordelijkheid van anderen bij de ander laten.
- Focus- en ontspanningsoefeningen tijdens wakkere momenten.
- Geen tijdsbesef in de nacht.
- De strijdbijl begraven, dus het wakker liggen verdragen.
- Overdag voldoende tijd besteden aan haar pauzes, gezonde voeding, leuke ontspannen dingen, haar naasten, hobby’s en sport.
De kracht van de therapie zit hem voor Henriëtte in de overzichtelijkere dagen en de nachten die meer ‘compact’ zijn. Henriëtte slaapt na zeven behandelingen gedurende elf weken geruststellend goed. Ze meet de slaap niet meer en merkt aan haar functioneren overdag dat ze haar doel heeft gehaald. Ze kan met meer vertrouwen de nacht laten komen zoals die komt.
Conclusie
Slaapoefentherapie is een verwijsoptie voor patiënten met insomnie, er is een mensgerichte aanpak die maatwerk interventies inzet om slaap te verbeteren. CGT-i is bewezen effectieve interventie die door slaapgeschoolde oefentherapeuten gegeven wordt.
Referenties
- https://www.slaapoefentherapie.nl/
- https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/slaapproblemen
- Morin CM, Belleville G, Bélanger L, Ivers H. The Insomnia Severity Index: psychometric indicators to detect insomnia cases and evaluate treatment response. Sleep. 2011 May 1;34(5):601-8. doi: 10.1093/sleep/34.5.601. PMID: 21532953; PMCID: PMC3079939. https://www.i-sleep.nl/wp-content/uploads/2021/03/ISI-vragenlijst.pdf
- Espie CA, Inglis SJ, Tessier S, Harvey L. The clinical effectiveness of cognitive behaviour therapy for chronic insomnia: implementation and evaluation of a sleep clinic in general medical practice. Behav Res Ther. 2001;39(1):45-60. doi:10.1016/S0005-7967(99)00157-6
- El Rafihi-Ferreira R, Hasan R, Toscanini AC, Linares IMP, Suzuki Borges D, Brasil IP, Carmo M, Lotufo Neto F, Morin C. Acceptance and commitment therapy versus cognitive behavioral therapy for insomnia: A randomized controlled trial. J Consult Clin Psychol. 2024 Jun;92(6):330-343. doi: 10.1037/ccp0000881. PMID: 39023982.
- Hertenstein E, Trinca E, Schneider CL, Fehér KD, Johann AF, Nissen C. Acceptance and Commitment Therapy, Combined with Bedtime Restriction, versus Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia: A Randomized Controlled Pilot Trial. Psychother Psychosom. 2024;93(2):114-128. doi: 10.1159/000535834. Epub 2024 Feb 28. PMID: 38417415.
- https://www.benzomoe.nl/
Gerelateerde artikelen NTR
Slaapapneu: diagnostiek en behandeling in eigen handen bij patiënten met een dwarslaesie
De effectiviteit van een slaapmodule als aanvulling op de revalidatiebehandeling voor aanhoudende pijn
Hoge prevalentie slapeloosheid bij hersenletsel vraagt om effectieve behandeling
De rol van slaap binnen de kinderrevalidatie
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Fitter en mentaal sterker dankzij sport
Van zorgen naar coachen
‘Dit is een heel effectieve, bewezen interventie’
