Slaap: het fundament van een gezonde leefstijl!

20 juni 2025

Junior VRA

De toenemende druk op de gezondheidszorg maakt dat leefstijl en preventie steeds belangrijker worden, ook voor de patiënten binnen de revalidatie. Hierdoor ontkomen zorgverleners er niet aan om hier aandacht aan te besteden. Wij pleiten daarom voor het belang van het bespreken van slaap(hygiëne) met patiënten en brengen daarom het zakkaartje en de leidraad Leefstijl & Preventie binnen de Revalidatie onder de aandacht.

Auteurs
L. (LARISSA) VAN DEN BOGAARD
Aios revalidatiegeneeskunde OOR-ZON en lid Junior VRA

V. (VICKY) PLUIJMEN
Aios revalidatiegeneeskunde OOR-ON en (oud-)lid Junior VRA

S. (SIGRID) MEIJER
Aios revalidatiegeneeskunde OOR-ON en lid Junior VRA

Correspondentie

Volgens de jaarlijkse traditie heeft de Junior VRA in 2024 gewerkt aan twee speerpunten. Een van die speerpunten was leefstijl en preventie. Een gezonde leefstijl en het geven van leefstijladviezen nemen een steeds grotere rol in binnen de medische wereld. De term Exercise is medicine is niet meer weg te denken uit de huidige gezondheidszorg. Daarnaast heeft de Nederlandse overheid het Nationaal Preventieakkoord opgesteld met als doel de Nederlandse populatie in 2040 gezonder te laten zijn en ervoor te zorgen dat de Nederlander meer ziektevrije tijd ervaart.¹ In de hoofdpunten van dit akkoord is het onderwerp slaap nog onderbelicht.

Het is echter al lange tijd bekend dat een kwalitatief goede nachtrust essentieel is voor een goede gezondheid. Neem bijvoorbeeld het onderstaande citaat van filosoof Emerson uit de negentiende eeuw. ‘Health is the first muse, and sleep is the condition to produce it.’ – Ralph Waldo Emerson –
Er zijn verschillende studies die de schadelijke gevolgen van een slechte nachtrust benadrukken zowel op fysiek als op mentaal vlak.^2,3,4 Het is dus juist belangrijk om patiënten goed te adviseren over slaap.

‘Health is the first muse, and sleep is
the condition to produce it’
_{– Ralph Waldo Emerson –}

Slaap binnen de spreekkamer

Gezien het belang van een goede nachtrust, behoort het tot de taak van de zorgverlener om de slaapgewoonten en het slaap-waakritme van de patiënt te bespreken. Met als doel om, wanneer nodig, samen te evalueren hoe het slaappatroon van de patiënt geoptimaliseerd kan worden, zowel in de kliniek als op de polikliniek.

Bij specifieke aandoeningen zoals een cerebrovasculair accident of traumatisch hersenletsel maar ook bij de ziekte van Parkinson en multiple sclerose is bekend dat slaapproblemen vaak voorkomen. De Hersenstichting spreekt van een verstoorde slaap bij ongeveer de helft van de mensen met hersenletsel en van slaapproblemen bij 70-90% van de mensen met de ziekte van Parkinson.⁴ Oorzaken hiervoor zijn multifactorieel; van verstoring van de biologisch klok tot bijwerkingen van medicatie. Behalve aandoening-specifieke oorzaken lijkt een opname in een revalidatiecentrum op zichzelf ook te leiden tot slaapproblemen volgens het Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht.⁵ Naast angst en stemming als verstoorders van de slaap zijn geluiden van kamergenoten, routinecontroles en gebrek aan daglicht overdag ook belangrijke factoren van invloed op de slaapkwaliteit.
Ondanks de verwachte quick fix wordt het gebruik van slaapmedicatie afgeraden door de Hersenstichting.⁶ De onderliggende factoren die de slaap verstoren worden er namelijk niet mee aangepakt. Daarnaast moeten de nadelige gevolgen op langere termijn zeker niet vergeten worden.

Er zijn gelukkig vele niet-medicamenteuze adviezen die de slaap kunnen verbeteren.^2,6,7 Omdat er verschillende aangrijpingspunten zijn om slaap te bevorderen, is er meestal een advies dat bij de individuele patiënt past (zie hiervoor de Infographic van het Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht ‘Slaaptips met de klok mee’ , in het NTR artikel over ‘De rol van slaap binnen de kinderrevalidatie’).⁸ De zorgverlener kan samen met de patiënt de slaapverstorende factoren in kaart brengen, eventueel door middel van een slaapdagboek, en daarop gerichte slaapadviezen geven. Het is van belang te overwegen om een patiënt te verwijzen naar een slaapteam binnen het eigen revalidatiecentrum wanneer slaapadviezen niet leiden tot verbetering van de slaap. Indien er geen slaapteam aanwezig is binnen het eigen centrum, kan er verwezen worden naar een externe slaapoefentherapeut of slaapcentrum.⁹

Slaap buiten de spreekkamer

Een goede nachtrust blijkt belangrijk voor de patiënt maar ook voor de zorgverlener zelf. Denk hierbij aan het alom bekende adagium Je kunt niet goed voor een ander zorgen, als je niet eerst goed voor jezelf zorgt. Slaapproblemen zijn persoonlijk en gevarieerd. Een van de schrijfsters van dit artikel weet bijvoorbeeld dat ze geen koffie moet drinken na 15:00 uur om nog te kunnen genieten van haar nachtrust, terwijl een andere schrijfster voor het slapen gaan juist nog graag een kop koffie drinkt. Het is dus ook voor de zorgverlener kijken naar een passend aangrijpingspunt om de slaap te optimaliseren. Daag jezelf uit om te kijken wat er gebeurt als je de slaapadviezen toepast!

Zakkaartje en leidraad

Om je te helpen met het toepassen van leefstijl en preventie in de spreekkamer heeft de Junior VRA een zakkaartje ontwikkeld. Hierin staan niet alleen adviezen over slaap (door Anke Maas, aios revalidatiegeneeskunde OOR-ZON en lid Junior VRA, in samenwerking met Olaf Verschuren uitgewerkt), maar ook over voeding, beweging, mentale gezondheid en intoxicaties. Het zakkaartje en de leidraad Leefstijl & Preventie binnen de Revalidatie kun je via de QR-codes bekijken. In de leidraad vind je uitgebreidere informatie met revalidatie-specifieke adviezen, handige links en verwijzingen naar de gebruikte bronnen.

Referenties

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2018). Nationaal Preventieakkoord. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-1f7b7558-4628-477d-8542-9508d913ab2c/pdf
Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland. (2021). Richtlijn Zorg voor gezonde slaap en zorg bij slaapproblemen. https://www.venvn.nl/media/f5vngxte/richtlijn-gezonde-slaap-definitief-28-9-2021.pdf
Hersenstichting. (2025). Slaap. https://www.hersenstichting.nl/de-hersenen/gezonde-hersenen/slaap/
Hersenstichting. (2023). Slaapproblemen na een hersenaandoening. https://www.hersenstichting.nl/gevolgen-van-een-hersenaandoening/slaapproblemen-na-een-hersenaandoening/
Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde. (2019). Slapen is het belangrijkste medicijn. https://www.kcrutrecht.nl/slapen-is-het-belangrijkste-medicijn/
Hersenstichting. (2024). Zin en onzin van Slaaphulpmiddelen. https://www.hersenstichting.nl/nieuws/zin-en-onzin-van-slaaphulpmiddelen/
Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht. (2021). Slaap bij kinderen. https://elearningumcutrechtnl.azureedge.net/e-module-slaap-bij-kinderen/story.html
Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht. (2021). Infograpic Slaaptips met de klok mee. Via O. Verschuren verkregen.
Slaapoefentherapie. (2016). Netwerk Slaapoefentherapie. https://www.slaapoefentherapie.nl/

Trefwoorden: Slaap, leefstijl, preventie, zakkaartje